Afgelopen week was het Bona Lightfestival, waarbij klas 1 en 2 geld inzamelden voor De Grachtwacht! Wat doen zij precies, en waar gaat het opgehaalde Bonageld naartoe? We vroegen het Liselotte en Auke-Florian, oprichters van de Grachtwacht en beiden werkzaam als bioloog.

 

Wat is de Grachtwacht?

Je hebt ons misschien wel eens gezien: mensen die vanuit kano’s de Leidse grachten schoonhouden door plastic en ander afval uit het water te halen. Elke zondag verzamelt de organisatie van De Grachtwacht samen met vrijwilligers afval uit de Leidse grachten. 

Ook doen we wetenschappelijk onderzoek naar het plastic en naar ander afval dat we zelf uit de grachten halen. Als je alleen maar rapporten leest word je depressief van alle negatieve cijfers over vervuiling, maar als je dan weer gaat varen dan doe je er zelf echt wat aan. We zijn altijd enthousiast als we klaar zijn met varen op zondag. We hebben ook meer dan 600 vrijwilligers die helpen!

 

Jullie doen allebei promotieonderzoek, en jullie werk de Grachtwacht helpt jullie eigenlijk daarbij. Hoe werkt dat en hoe zijn jullie begonnen?

We zijn gestart als een project om plasticvervuiling in kaart te brengen voor wetenschappelijke doeleinden. We vroegen mensen om afval in het water te fotograferen en dat op te sturen. We ontdekten toen dat sommige mensen ook iets wilden doen aan het weghalen van dat afval. Toen zijn we een crowdfunding gestart voor onze kano’s. Dat was net voor Corona, eind 2019. In Coronatijd mocht je nog wel buiten varen, dus het was een goede tijdsbesteding. Al drie jaar varen we nu rond. Elke week, in de winter, als het regent, altijd. Er zijn al meer dan 1000 mensen in de kano’s geweest. 

Het betrekken van de eigen stad bij wetenschappelijk onderzoek is belangrijk. Er is veel bekend over plasticvervuiling in zout water, maar we weten weinig over zoet water. Daarin is Leiden uniek. We labelen en bewaren de belangrijke vondsten. De data die we verzamelen kunnen we publiceren zodat mensen en beleidsmakers ervan kunnen gaan leren en er meer steden dit kunnen gaan doen. Als je laat zien dat het kan, kun je een voorbeeld zijn voor anderen. Leiden is een soort voorbeeldstad waar we een groter verhaal kunnen vertellen. 

 

Hoe komen jullie normaalgesproken aan geld?

Eerst betaalden we alles van ons eigen geld. We hadden een locatie, geen financiering. Daarna hadden we een fonds, de universiteit en de gemeente die iets gaven, maar nu hebben we geen structurele financiering meer. Iets opstarten levert vaak wel geld op, maar we willen door! Vaak als mensen meegaan met de kano of als we op het water zijn geven mensen zomaar iets. Dat is natuurlijk heel fijn, maar het zijn geen grote bedragen. Dit aanbod van het Bona Lightfestival is dus wel heel tof!

Op Koningsdag hebben we ook spullen uit de gracht verkocht voor donaties. Je krijgt er ook een ‘bewijs van Grachtheid’ bij, om aan te tonen dat het echt uit de gracht komt. 

 

Weten mensen wel hoeveel plastic en ander afval er in de gracht ligt?

Mensen kennen vaak wel veel voorbeelden van de oceanen, en de plastic soup, verder op de wereld. Maar je hoeft Leiden niet eens uit. Naast de markt heb je ook een vis die in een sinaasappelnetje vastzit. Na Koningsdag in 2019 hebben we een keer plastic bekertjes verzameld op honderd meter gracht. Dat waren er 7000! We zijn toen heel intensief actie gaan voeren voor statiegeldbekers, want een beslissing daarover werd elke keer weer uitgesteld. We stelden een ultimatum aan de gemeente: binnen een jaar moest het gelukt zijn. We organiseerden een tentoonstelling, bleven de gemeente en bierbrouwers taggen via allerlei social media, we startten een handtekeningenactie. Het moest veranderen en… nu zijn er statiegeldbekers op Drie Oktober!

De beste aanpak van afval is kijken naar waar het vandaan komt. Los het op vanaf de kant. Je wilt preventief te werk gaan, het bij de bron aanpakken. Plastic komt in de oceanen, maar dat komt uit onze grachten en stroomt dan pas naar zee. De eerste slachtoffers heb je dus ook al meteen bij de bron van de vervuiling.

 

Wat vinden jullie van de actie van het Bona, en wat gaan jullie met het geld doen?

Geweldig!!! Het geld gaat gebruikt worden voor ons dagelijkse doel: het doorgaan en verder mogelijk maken van de cleanups, maar vooral ook voor ons vishakenonderzoek: Project Vishaak. Er zitten veel dieren verstrikt in vislijnen en vishaken. We willen dat verder in kaart brengen: waar komen de dieren vast te zitten, hoe vaak worden ze gevonden? Als ons onderzoek afgerond is willen we in gesprek met de sportvissersbond en beleidsmakers om te zien hoe we die visomstandigheden kunnen verbeteren voor de dieren.

We hebben een aalscholver met een vishaak in zijn kop gevonden. Deze ligt nu bij de preparateur zodat hij opgezet kan worden, met vishaak en al. Het doel is om het verhaal te kunnen vertellen en dan ook de dieren mee te nemen. We hebben ook een zwaan met een vishaak in zijn nek die we graag willen opzetten, maar dat is erg duur. Jullie bijdrage daaraan zou dus heel fijn zijn!

Een ander project is terrasafval voorkomen op de terrasboten in het centrum. Een paar restaurants zijn al plasticvrij, maar er is nog veel te doen. Opvallend veel menukaarten waaien nu in de gracht: we hebben honderden plastic menukaarten gevonden. We willen graag dat cafe’s gaan nadenken over hun materiaalkeuze voor de menukaart en hoe ze ermee omgaan. Maak je een plankje van je kaart, doe je er een touwtje aan, neem je hem weer mee naar binnen na het bestellen, hoe zet je hem neer zodat het niet wegwaait etc. 

 

Wat kan iedereen zelf doen?

Je kunt heel veel zelf doen! Je kunt makkelijk afval opruimen in je eigen buurt. Ook kun je social media gebruiken om aandacht te vragen voor vervuiling. Je eigen straat schoonhouden als een soort ambassadeur is heel mooi om te doen; het geeft ook een goed gevoel als je zelf iets kunt bijdragen. Er zit statiegeld op flesjes en op blikjes, dus lever ze in.

 

Meer weten over de Grachtwacht?

Bij ons brughuisje (Marebrug) gebruiken we de ramen om dingen tentoon te stellen. We exposeren steeds de “vondst van de week”. Het is eigenlijk het Leidse grachtenmuseum; we hebben vissen op sterk water, en opgezette vogels. Grachten zijn een bijzonder ecosysteem met bijzondere dingen. Je kunt een keer zelf meevaren met de kano’s op zondag als je een stoel reserveert. En loop vooral gewoon eens langs! Voor meer informatie: kijk op www.degrachtwacht.nl